«Марий Эл», 1994 ий 15 март

Японийыштат тунемыт

МАРИЙ ЙЫЛМЫМ шымлыше-влак радамыш эрвел эллаштат ушнаш тӱҥалыныт. Теве Японийыште Азий да Африкысе калык-влакын йылмыштым да культурыштым шымлыше институтын профессоржо Матцумура Казуто марий йылме нерген икмыняр шымлымаш пашам возен. Тудак ик студентшым марий йылме деке шӱмаҥден. Тыге Токиосо йот йылме университетын аспирантше Такаси Танака 1992 ий сентябрь гыч 1993 ий август марте Марий кугыжаныш университетыште тунеме да кызыт шке туныктышыжын кусарышыже семын Марий Элыш уэш толын.

Кодшо кугарнян Японий гыч толшо уна-влак дене республикын Госсекретарьже Н. Ф. Рыбаков вашлие. Вашлиймаште кугыжаныш университетын марий да финн-угор филологий кафедрыжым вуйлатыше, профессор Ю. В. Андуганов, Госсекретарьын службыж гыч пашаеҥ да журналист-влак лийыныт.

Вашлиймашым почшыжла Н. Ф. Рыбаков тыгай шонымашым каласыш: «Тендан дене келшымаш кылым ышташ шонымаш уло. Эн ончыч культура, шанче пашаеҥ-влак коклаште кыл вияҥеш гын, вара торгайыме, экономика пашаште вашкыл ышталтмаш. Япон калыклан палаш оҥай: Россий кӧргыштӧ шке шотан калык ила, тудын шке культурыжо, историйже уло. Японийыште мемнан илыш-йӱланам пален шогышаш улыт. А тидлан информационный материал кӱлеш. Японийыш пӧртылмекыда, интервьюм монь пуэда гын, Марий Эл Республика япон калык деке корным кычалеш манза».

Вашеш мутым Матцумура Казуто ойла: «Японийыште марий калык нерген шымлымаш пашам тӱҥалме гын, тылеч вара келшымаш вияҥшаш. Совет ушем пытымеке, Японийыште кугу Урал вес велсе калык-влак деке интерес утларак лектын. Теве меат марий йылме кузе аралалтеш -- палаш толынна. Сандене тендан деке кок йодыш лиеш. Иктыже: образований системыште марий йылме могай верыште шога? Кокымшыжо: Марий Элыште йылме могай закон почеш аралалтеш?»

Вара профессор шке йодышыжым кумдаҥда, радамла. Мутлан, республикыште марий йылмым туныктыман школ мыняр улмым, мыняр марий тунемше улмым, мемнан йылмым туныктымылан мыняр шагат ойыралтмым пален налнеже.

Николай Федорович келге вашмутым пуа. Марий йылмылан пытартыш жапыште вниманий утларак ойыралтеш. Мутлан, ӱмаште Йошкар-Оласе ик йоча садыште туныктеныт гын, тений -- 34 садикыште. Ӱмаште йылме-влак нерген законын икымше вариантше ямде ыле, но Кӱшыл Каҥаш келшышылан ыш шотло. Кызыт кокымшо вариант ямде. Тудым Правительствыште ончымо, сайлан шотлымо. Кугыжаныш Погынын нылымше сессийышкыже каҥашаш лукташ палемдыме.

«Теве кызыт гына Президент дене мутланен келшымашке толна: тений ноябрьыште Йошкар-Олаште финн-угровед-влакын всероссийский конгрессыштым эртараш. Тушко Финляндийысе, Эстонийысе, Венгрийысе шымлызе-влак ӱжмӧ лийыт. Тендамат ӱжына. Тушто финн-угор калык-влакын йылмыштым арален кодымо, вияҥдыме шотышто мутланымаш лиеш. Конгресс деч ончыч тӱня мучко увертарымашым ыштена: ала эше иктаж элыште марий ила», -- ойлыш Госсекретарь.

Япон профессор кок марий литературный йылме проблема кузе решатлалтмым пален налнеже. Тидлан раш вашмутым налеш.

Пытартышлан журналист-влакын икмыняр йодышыштлан вашештыш. Мутлан, финн-угор йылме-влак деке кунам шӱмаҥаш тӱҥалмыж нерген рашемдыш: Токио университетыште тунеммыж годым, 1976ийыште, вара Финляндийыште шинчымашым келгемдаш йӧн лийын. Шкеже финла, естонла кутырен мошта, марла умыла.

«Кум-ныл ий гыч Японийыште марий йылмым виянрак тунемаш тӱҥалына, -- ойла профессор. -- Кызыт мемнан елыште йылме энциклопедий савыкталтеш. Тушто финн-угор йылме-валак нерген чыла материалым мый возенам. Марий йылмылан ныл страница ойырымо лиеш. Тышке толын, ужын коштмем деч вара материалым утларак пойдараш йӧн лектеш

Вашлиймаш пӱтынек марий йылме дене эртыш. Руш газета гыч улшо журналист-влаклан, очыни, йӧндымӧ ыле. Но теве япон рвезе Такаси Танака ик ий жапыште марла тунемын. Тиде, конешна, кумыл паша.

Япон уна-влак республикына дене умбакыже палыме лийыныт.

Б. Шамиев.